آموزش تصويري سنتور

در طول تاريخ موسيقي ايراني، سنتور يكي از پرطرفدارترين سازها در ميان مردم بوده است و آن هم به دليل نواي دلنشين اين ساز است. صداي خوش و در كنار آن آسان جلوه نمودن نوازندگي اين ساز به طوري كه افراد مبتدي نيز مي توانند صداي خوش از آن به وجود آورند، باعث شده است كه افراد زيادي به سوي اين ساز كشيده شوند. البته سنتور سازي است كه در آغاز راه آسان ولي در ادامه بسيار سخت و دشوار مي شود به طوري كه تسلط به اين ساز مستلزم انجام تمرين هاي فراوان است.

محمدصادق خان (نفر اول نشسته از راست)بهترين سنتورنوازان از گذشته تا كنون عبارتند از محمدصادق خان )سرورالملك(، علي اكبر خان شاهي، حبيب سماع حضور، حبيب سماعي، رضا ورزنده، منصور صارمي، فرامرز پايور، رضا شفيعيان، مجيد كياني، اسماعيل تهراني، پرويز مشكاتيان، پشنگ كامكار، اردوان كامكار و … .

پرويز مشكاتيان                                            پشنگ كامكاران    

مراحل ساخت ساز بر ۳ اساس پايه‌گذاري مي‌شود
۱- انتخاب چوب مناسب
۲- پل گذاري دقيق
۳- تراش صفحه‌هاي زير و رو
ابتدا آماده كردن كلاف يا اسكلت ساز كلاف را مي‌توانيم از چوب گردوي سخت و تيره انتخاب نماييم تا از استحكام آن اطمينان به عمل آيد. مرحله بعدي انتخاب صفحه زير مي‌باشد. پس از انتخاب چوب مناسب كلاف را بر روي صفحه مي‌چسبانيم. سپس به سوراخ كردن جاي گوشي‌ها و سيمگيرها مي‌پردازيم.

پل گذاري ساز
پل‌هاي سنتور از چوب گردو و به صورت استوانه‌اي به قطر ۹ ميليمتر مي‌باشد، كه در محل و جاي دقيق خود قرار مي‌گيرد.

گل صفحه رو
گل‌هاي صفحه رو با دقت كامل در جاي صحيح خود برش داده مي‌شود. گل صفحه رو نقش و تأثير به سزايي در بازدهي صداي ساز دارد.

تراش صفحه رو و زير

پس از چسباندن صفحه رو بر كلاف سنتور، تراش صفحه‌ها را انجام داده و شيطانك سنتور را مي‌چسبانيم و سپس سنتور را سمباده زده و آن را براي رنگ آماده مي‌سازيم. ابتدا از آستر براي رنگ مورد دلخواه ساز خود استفاده مي‌نماييم. پس از خشك شدن كامل آستر لاك الكل را بر روي سنتور زده تا هم به ساز جلا داده و هم اينكه در مقابل رطوبت هوا محفوظ باشد.
سيم‌هاي سنتور به دو دسته: سفيد (زير) و زرد (بم) تقسيم مي‌شوند. دسته‌ي سيم‌هاي سفيد بر روي خرك‌هاي رديف چپ و دسته‌ي سيم‌هاي زرد بر روي خرك‌هاي رديف راست به تناوب قرار گرفته‌اند. همانطور كه گفته شد، خرك‌هاي سمت چپ داراي محوطه‌اي در پشت خرك مي‌باشند؛ بدين ترتيب، طول قسمت جلو خرك در سيم‌هاي سفيد دو برابر طول آن در قسمت پشت خرك است و مي‌توان در پشت خرك از سيم‌هاي سفيد استفاده كرد. صداي اين قسمت از ساز يك اكتاو نسبت به صداي قسمت جلو خرك بالاتر است. همچنين هر سيم زرد يك اكتاو بم‌تر از سيم سفيد و بلافاصله بعد از آن صدا مي‌دهد.

مي‌توان از چوب‌هاي گردو و فوفل و آزاد استفاده نمود، به لحاظ كمبود چوب فوفل و آزاد بيشتر از چوب گردو و به خاطر در دسترس بودن آن استفاده مي‌شود. بهترين چوب گردو، چوب‌هاي باغي هستند كه در بازدهي صدا مرغوبيت بيشتري نسبت به چوب‌هاي ديگر دارد، بهترين چوب‌هاي گردو را مي‌توان از مناطق سردسير به لحاظ بافت منسجمي كه دارند تهيه كرد، به عنوان مثال تنه‌هاي گردو شهرهاي تويسركان، سنندج، طالقان و زنجان داراي كيفيت مناسب مي‌باشند. چوب گردو را مي‌توانيم به صورت گرده يا به صورت الوار تهيه نماييم. بهتر است از چوب‌هاي قطور و سالخورده كه رنگ چوب از تيرگي زيادي برخوردار است استفاده نماييم.
چوب گردو را بعد از الوار كردن قسمت‌هاي مناسب آن را انتخاب كرده و جهت ورقه كردن برش مي‌دهيم سپس چوب‌هاي ورقه شده را جهت شيره زدايي درون آب انداخته و مي‌جوشانيم تا صمغ چوب‌ها از بين برود، سپس ورقه‌ها را پس از شيره زدايي در جاي مناسب و سايه گذاشته تا به مرور زمان خشك شوند. لازم است ذكر شود كه در صورت خشك شدن چوب‌ها بايستي حدالمقودر چند سالي از خشك شدن آن‌ها بگذرد تا آمادگي كامل براي ساختن ساز را پيدا بكند.

نوازندگي سنتور با دو چوب نازك كه به آنها «مضراب» گفته مي‌شود، انجام مي‌شود. مضراب‌ها در گذشته بدون نمد بودند ولي اكنون بيش‌تر به مضراب‌ها نمد مي‌چسبانند كه باعث نرمتر شدن و كم زنگ‌تر شدن آواي سنتور مي‌شود. در اكثر اوقات، نوازنده بايد با هر يك از مضراب‌ها، نت متفاوتي را اجرا كند (به ويژه در برخي از چهارمضراب‌ها كه بيش‌تر پايه قطعه با دست چپ و ملودي با دست راست اجرا مي‌شود). به همين دليل نوازندگي اين ساز علاوه بر چابكي دست‌ها، به تمركز ذهن نيز نياز دارد كه تنها با آزمون فراوان بدست مي‌آيد. سنتور سازي است كه اگر نوازنده بر آن چيره شود، مي‌تواند با آن كارهاي زيبا و ماندگاري بيافريند. اين ساز به خوبي توانايي تك نوازي و هم نوازي را دارا مي‌باشد.
برابر نيمي از زندگاني آزمون سنتورنوازان، به كوك كردن آن مي‌گذرد. چون كوبه‌هاي مداوم مضراب روي سيم‌ها و تأثير گذاري نم و گرما روي چوب و سيم‌ها كوك را به هم مي‌زند و ۷۲ سيم بايد مرتب كوك يا هم خوان شود، از اين رو سنتور، سازي شناخته مي‌شود كه همراه با زيبايي، بسياري از پيامدهاي پزشكي مي‌تواند روي آوا و كوك آن تأثير بگذارد و حتي نوازنده‌هاي ماهر را براي يك كوك دلخواه ناكام مي‌گذارد.
هنر ساز (سنتور) سازي

هنر ساز سازي از ديدگاه استاد ناصر سيف از ظرافت و دقت خاصي برخوردار مي‌باشد. ابتداي امر بايد در رابطه با چوب شناسي شناخت كافي داشته باشيم تا بتوانيم در انتخاب چوب مناسب براي ساخت ساز از آن استفاده نماييم.

به خواست تكميل فواصل كروماتيك ميان اصوات و نيز به قصد تأمين اصوات بم، در حدود بيست سال اخير دو گونه سنتور با شمار زيادتر خرك ساخته شده‌اند. سنتور كروماتيك با همان ميدان آواي سنتور معمولي ولي داراي خرك‌ها و اصوات كروماتيك بيشتر است. ميدان آواي سنتور كروماتيك بم يك فاصله پنجم بم‌تر از سنتور كروماتيك است و گسترش آن سه اكتاو و نيم است. در دو گونه سنتور كروماتيك، هر صوت بدست سه رشته سيم هم‌كوك حاصل مي‌شود. به عبارت ديگر روي هر خرك سه سيم تكيه كرده‌است. از هر دو سنتور كروماتيك و كروماتيك بم استفاده‌هاي هم‌نوازي مي‌شود و در كارهاي جديد تكنوازي سنتورهاي كروماتيك ديده مي‌شود.

گذشته و امروز

ساز سنتور پيشتر با ۱۲ وتر سيم بم و ۱۲ وتر سيم زير ساخته مي‌شد و سنتور ۱۲ خركي ناميده مي‌شد. امروزه سنتور ۱۰ خرك و سنتور ۱۱ خرك نيز ساخته مي‌شود. سنتور ۹ خرك رايج‌ترين گونه سنتور است كه پر استفاده‌ترين نوع آن سنتور «سُل كوك» است و نت‌هاي رديف بر اساس آن نوشته شده‌اند. در سنتور ۹ خرك، چنانچه بر اساس راست كوك تنظيم شود، به ترتيب سيم‌ها از پايين بر مبناي مي-فا-سل كوك مي‌شوند و براي اجراي گروهي و اركستر باره است.