آموزش آنلاين سه تار

معمولا براي كوك كردن هميشه ۱ اكتاو پايينتركوك ميشه يعني ۱ پرده عقبتر براي كوك كردن سيم اول ميخواهيم كه نت دُ باشه كه ميشه  Cبه شكل زير دقت كنيد:

۱اكتاو پايينتر كوك ميكنيم كه ميشه حرف B

سيم دوم سل G

سيم دوم هم طبق روال ۱اكتاو پايينتر كوك ميشه حرفF يا F#

و در آخر اضافه كنم وقتي ساز كوك بشه باعلامت سبزنشون داده ميشه. پس باحوصله وصبراين كار رو انجام بديد. سيمهاي ساز درجه بنديهاي مختلفي داره، شما وقتي براي سازتون سيم تهيه ميكنيد معمولا ۳ درجه داره: سيم شماره۱۸ – شماره۲۰ – و شماره ۲۲
اگر بعضي دوستان درحين كوك كردن ساز زياد سيم پاره ميكنند، احتمالا سيمي تهيه كرده اند كه بسيارنازك بوده. پس به دوستان نوآموز توصيه ميشود سعي كنيد حتي المقدور سيم شماره ۲۲ تهيه كنيد كه خيلي بهتره

پيش از شروع تمرينان مي بايست سازتان را كوك نماييد. كوك كردن ساز از اهميت سزايي برخوردار مي باشد زيرا نواختن و  تمرين ساز بدون كوك درست نه تنها نتايج مناسبي را نخواهد داشت بلكه موجب از بين رفتن حساسيت گوش به عنوان اصلي ترين عامل مهم نوازندگي خواهد بود. در زير به روش هاي كوك كردن ساز سه تار و تار ، مبنا و انواع كوك هاي متداول در ميان نوازندگان تار و سه تار خواهيم پرداخت:
ساز سه تار داراي چهار سيم مي باشد.كه دو سيم اول آن مجزا و سيم هاي سوم و چهارم سه تار نيز معمولا بصورت مشترك و يكسان كوك مي گردند.
در موسيقي ايراني مبناي واحد و مشخصي براي كوك سازهايي چون تار و سه تار موجود نمي باشد و نوازندگان غالبا بر اساس سليقه شخصي و حس و حال خود در لحظه ساز را با اندك تغييراتي كوك مي نمايند. اين امر در ابتدا كمي موجب سردرگمي هنرجويان و علاقه مندان مي گردد اما در ادامه موجب تنوع در صدادهي و رنگ آميزي صوتي ساز ها مي گردد.
به عنوان مثال سيم اول سه تار كه به سيم DO نيز مرسوم مي باشد در ساز بسياري از اساتيد با تغييراتي در كوك بروي نت هاي متفاوتي چون Si ، La و … نيز كوك مي گردد. دليل اين امر تنها سليقه شخصي نوازنده و فيزيك صوتي ساز وي مي باشد. ما نيز بر همين اساس و بر مبناي شيوه هاي متداول اقدام به تعيين نت هر سيم خواهيم نمود.
همانطور كه گفته شد سيم اول را سيم Do  مي نامند و منظور نت اول چرخه ي توالي نت ها (دو) مي باشد.در سازهايي مانند سه تار مي توانيم بسته به نوع ساز كمي اين سيم را شل تر نموده و بروي نت هايي همچون Si و Si (بمل) و يا La , … نيز كوك نماييم. كوك پيشنهادي براي آْموزش ما براي سيم اول نت Si مي باشد. جداي از بحث سليقه اي با وجود ضخامت سيم هاي سه تار و عدم تسلط هنر جويان در كوك امكان پاره شدن سيم در نت هاي بالاتر همچون نت مبنا ( دو) نيز جود دارد و كوك كردن سيم اول بروي نت سي ازين امر نيز تا حدودي جلوگيري خواهد نمود.
حال به سراغ تيونر خواهيم رفت و پس از روشن نمودن آن، بروي سيم اول مضراب مي زنيم علامت هاي نشان دهنده ي روي تيونر نشاندهنده نت هاي موسيقي مي باشند. در ابتدا ممكن است اين حروف برايتان نا آشنا باشد در جدول زير حروف دستگاه تيونر و نت معادل آن را براي شناخت بهتر قرار خوهيم داد.
همانطور كه اشاره شد سيم اول را بروي نت   Si  كوك مي نماييم. يعني پس از نواختن مضراب بروي سيم اول سه تار، طبق جدول فوق دستگاه مترونوم مي بايست نت B را نشان دهد. درصورت چرخاندن بيش از حد گوشي ساز با سفت شدن بيش از حد آن، امكان پاره شدن آن بسيار مي گردد. توصيه مي گردد با وجود آشنايي نداشتن به نحوه كوك در ابتدا، پس از هربار چرخاندن گوشي به آرامي به سيم نواخته و با دستگاه نت مورد نظر را چك نماييد تا به نت مورد نظر برسيد. همانطور كه گفته شد سيم هاي سه تار معمولا بالارفتن كوك را تا حدود نت هاي DO , Re  تحمل مي نمايند و سپس پاره خواهند شد.
پس از كوك نمودن سيم اول نوبت سيم دوم مي رسد. سيم دوم نيز به نام سيم سل Sol شناخته مي شود كه به دليل اينكه سيم اول نيم پرده پايين تر از نت دو يعني بروي نت سي كوك گشته است، سيم دوم را نيز به جاي سل نيم پرده پايين تر مي آوريم. بدين ترتيب سيم دوم با توجه به علامت هاي مترونوم و بر طبق  جدول بالا بروي F (ديز)  كوك مي گردد.
در دروس اوليه و مراحل ابتدايي نوازندگي دوسيم سوم و چهارم را كه به سيم هاي بم نيز معروف مي باشند يكسان و مانند سيم اول كوك مي نماييم. يعني طبق توضيحات فوق در صورتيكه سيم اول بروي نت سي و حرف B بروي مترونوم كوك گرديده است دو سيم سوم و چهارم را نيز طبق سيم اول بروي همان نت سي و با ترتيب توضيح داده شده كوك مي نماييم.

1- رنگ چوب سه تار نمي تواند عاملي براي تعيين كيفيت خوب سه تار باشد.
1- سه تار را در محيط مرطوب قرار ندهيد (مثل فضاي آزاد در شهرهاي شمالي يا زير كولر آبي)
2-ساز را در معرض نور مستقيم خورشيد و حرارت نگذاريد زيرا تغيير حالت پيدا مي كند.
3- تا ميتوانيد ساز را در جعبه يا كاور بگذاريد.
4- ساز را آويزان كنيد و از خوابانيدن آن روي زمين خود داري نمائيد.(اگر ساز آويزان باشد گرانيگاهش بر زمين عمود خواهد بود و نيروي جاذبه ي زمين اثري بر روي دسته ي ساز نميگذارد)
5- كوك ساز در حتما مطابق نت سي بمل دياپازون كوك نمائيد تا به دسته ي ساز فشاري وارد نشود. (سيم اول سه تار نيم پرده پائينتر از دياپازون يعني سي بمل كوك ميشود ولي در اجرا و نت نويسي نت دو خوانده و اجرا ميشود)
6- اگر قرار است دستگاه خاصي را اجرا كنيد از يك ماه قبل كوك ساز را روي همان دستگاه قرار داده و تغيير ندهيد۰(حاصل اين كار اين است كه ساز به آن كوك مورد نظر عادت كرده هم لحن بهتري ميدهد هم موقع اجرا از كوك خارج نميشود)
7- در جعبه ي ساز نم گير بگذاريد.
8- با دست كثيف مخصوصا چرب ساز نزنيد.(پرده هاي ساز از بين ميروند)
9- اگر از ساز مدتي استفاده نكنيد صداي آن ميخوابد پس حتما چند وقت يك بار با ساز بنوازيد.
10- سه تار يكي از ارزانترين سازهايي است كه با قيمت هاي متفاوت و مناسب امكان خريد آن وجود دارد. با نزديك به ۱۵۰ تا ۳۰۰ هزار تومان مي توانيد يك سه تار مشقي خوب داشته باشيد. و سه تار هاي معمولي قيمت هايي بيشتر دارند. سه تار هاي حرفه اي قيمتي نزديك به 2 ميليون تومان يا بيشتر دارند.

سه تار سازيست كه ويژگي هاي روحي و اخلاقي نوازنده بسيار در صدادهي آن موثر است. نوازنده اين ساز بايد هم خواني و هم آوايي نزديكي با شخصيت صدادهي ساز داشته باشد؛ سه تار ذاتا سازي كم صدا، با حالتي گرفته و نهفته است و بسيار لذت بخش خواهد بود در صورتي كه نوازنده اي درون گرا، بي تظاهر و گوشه گير با نواختن اين ساز آن را تكامل بخشد. البته اين خصيصه باعث ترويج كم تر سه تار، به نسبت ديگر سازها بوده و با وجود عدد بسيار زيادِ سه تار نوازان، ولي اين هنرمندان معمولا علاقه اي به نمايش گذاشتن هنر خود نداشتند.

صفحه سه تار مهمترين بخش براي صدادهي اين ساز است. بافت چوب صفحه و كاسه بايد مشخص باشد و بين اتصالات آن روزنه اي ايجاد نشده باشد.صداي پايين دسته با بالا دسته همخواني داشته باشد.كيفيت صداي سه تار را مي توان با تنظيم خرك و شيطانك، تا اندازه زيادي تغيير داد.صداي سيم دوم مفهوم باشد و حالت گنگي نداشته باشد.در اجراي سيم بم.سيم كاملا نرم و صدايي طبيعي داشته باشد.صداي همه ي سيمها دنبال هم باشد يعني با هم همخواني داشته باشد و در گوش دادن تفكيك سيمها سخت باشد.بلند بودن صداي ساز دليلي بر خوب بودنش نيست.با يك مضراب ويا حتي بدون زدن مضراب بايد بتوانيد چندين نت را به راحتي و با طنين خوب اجرا كنيد.در اجراي تكنيك ناله ي ساز(ويبره) هيچ مشكلي نداشته باشيد. 

≡   پس بطور خلاصه بايد گفت: صدا نه بايد به حدي كم باشد كه مجبور به استفاده از دستگاه هاي تقويت صدا بوده و نه آن قدر زياد كه شنيدن آن براي شنونده آزار دهنده باشد. ضمن اينكه صدا زبر نباشد (عدم خشوت صوت) كه شامل صداهاي اضافي يا زنگ سيم هاي ديگر موقع نوازندگي مي شود.

قبل از خريد يك سه تار خوب بايد اجزاي آن را بشناسيد، زيرا اگر به فروشنده اعتماد نداشته باشيد بايد اجزاي اصلي كه در ادامه مقاله توضيح داده مي شوند را موقع خريد تست كنيد.
≡   مضراب سه تار

سه تار يكي از سازهايي است كه با ناخن نواخته مي شود. صدايي كه از نواختن با انگشت دست از ساز ايجاد مي شود بسيار ظريف و متحيركننده است. البته كساني كه ناخن شكننده و يا امكان بلند كردن ناخن سبابه را ندارند، مي توانند از مضراب هايي كه به اين منظور ساخته شده استفاده نمايند كه معمولا از جنس فلزي يا شاخ است.
≡   كاسه

كاسه سه ‌تار از نظر شكل ساختاري شبيه به كاسه عود يا تنبور است ولي ابعاد كوچك ‌تري از آن ها دارد و فرم كلي آن گلابي ‌شكل است. طول كاسه سه ‌تار بين 26 تا 30 سانتي ‌متر، عرض آن به تناسب بين 12 تا 16 سانتي ‌متر و عمقش نزديك 13 سانتي‌ متر است. كاسه در واقع جعبه صوتي سه تار مي باشد كه معمولا از جنس چوب توت ، آزاد، افرا و گردو است.
≡   خرك 

خرك قطعه‌ اي متحرك است كه روي صفحه و به فاصله سه انگشت از انتهاي كاسه قرار مي گيرد. به طور كلي عرض خرك سه ‌تار بين 5 تا 6 سانتي‌ متر و ارتفاع آن كمتر از 1 سانتي‌ متر است.خرك معمولا از جنس چوب ساخته مي‌شود.
≡   سيم گير 

سيم گير در انتهاي كاسه نصب مي شود و انتهاي سيم ها را نگه مي دارد . جنس آن از شاخ قوچ ، چوب شمشاد جنگلي يا فوفل است. بطور كلي اجزاي سه تار بصورت زير است:

≡   دسته:  چوب بلندي است يك سر آن به جعبه صوتي و سر ديگر آن به سردسته متصل است و پرده هاي ساز روي آن بسته مي شوند ، دسته را معمولا از چوب گردو ، چوب آبنوس و چوب افرا مي سازند.
≡   صفحه: چوب توت نازك كه روي كاسه را پوشانده است و خرك روي آن قرار دارد. لازم به ذكر است مهم ترين عامل موثر در خوش صدايي در سه تار صفحه آن است.
≡   سوراخ هاي روي صفحه:  سوراخ هايي كه بر روي صفحه به منظور براي تنظيم صداي ساز ايجاد مي شوند.
≡   سر دسته: قسمتي از دسته كه گوشي هاي ساز در آن قرار دارند.
≡   گوشي:  انتهاي سيم ها به آن بسته مي شود و با چرخاندن آن مي توانيد ساز را كوك كنيد. جنس آن معمولا از چوب گردو است.
≡   پرده: از جنس روده ، الياف پليمري و يا ابريشم ساخته مي شود و روي دسته بسته مي شود و محل نت ها را معين مي كند.
≡   شيطانك: از جنس استخوان، پلاستيك و چوب ساخته مي شود و همانند خرك سيم ها را از روي آن عبور مي دهند.
≡   سيم: سه تار چهار سيم فلزي دارد كه با ضربه ناخن انگشت سبابه به ارتعاش در مي آيند.
≡   شيار كنار دسته: شياري است كه در موقع بستن پرده ها از آن استفاده مي شود.سيم‌ ها پس از عبور از شيارهاي كم‌ عمق روي خرك از طول دسته عبور كرده و توسط شيطانك به گوشي‌ها مي‌ رسند.