آشنايي با ساز دف

وجود تعداد زيادي از سازهاي كوبه اي در موسيقي ايراني نشان دهنده اهميت ريتم يا وزن در موسيقي ما است. سازهاي كوبه اي متنوعي در موسيقي سنتي ايراني استفاده ميشود اما به جرعت ميتوان گفت دف سازي منحصر به فرد در بين ديگر سازها محسوب ميشود. در نگاه كلي دف داراي ساختار نسبتا ساده اي است، اما از قدمت طولاني اي برخوردار ميباشد. صداي عرفاني و عميق اين ساز به موسيقي صلابت ميبخشد و مخاطب را به خلسه فرو ميبرد.
دف در موسيقي ما نقش پر رنگي را ايفا ميكند و جزو سازهاي قديمي و اصلي ايراني به شمار مي رود. امروزه اين ساز از مشهور ترين سازهاي كوبه اي در ايران است كه در مناطق مختلف كشور براي اجراي موسيقي فولكلور و اصيل ايراني مورد استفاده قرار ميگيرد. همچنين يادگيري آن بين افراد جوان بسيار رايج ميباشد. لازم به ذكر است كه نواختن دف نه تنها در ايران بلكه در آسيا و به خصوص كشورهاي خاورميانه رواج دارد.
 
نگاهي به تاريخچه دف

اين ساز در نقاشي غارهاي ميان سنگي در Lakha Juar ، Bhimbhetka و نقش برجسته امپراتوري آشور به تصوير كشيده شده است. نام دف به زبان پهلوي (يك زبان ايراني باستان) دپ (dap) است. برخي از تصاوير دف در نقاشي هايي يافت مي شود كه مربوط به دوران پيش از ميلاد مسيح است. همچنين وجود دف ايراني در نقش برجسته هاي بيستون حاكي از حضور اين ساز قبل از ظهور اسلام در ايران است.
بنابر اين ميتوان گفت ساز دف با اينكه ريشه روحاني در موسيقي ايران دارد ، قبل از بوجود آمدن موسيقي عرفاني نيز مورد استفاده قرار ميگرفت. با اين حال واضح است كه ساز دف از قديم تا كنون نقش مهمي در موسيقي ايران داشته است.
 
حضور دف در دوره هاي تاريخي 

دف نه تنها در دوره امروزي بلكه در گذشته دور نيز از اهميت زيادي برخوردار بوده است. اين ساز عنصري مهم در زمان ساسانيان بود. همچنين ، در سنگ تراشي طاق بستان (بناي يادبود مشهوري واقع در ۵ كيلومتري شمال شرقي شهر كرمانشاه) نوعي طبل با قاب مربعي وجود دارد كه اين طبل ها در خاورميانه باستان (عمدتا توسط زنان در جوامع كرد) ، يونان و روم نواخته مي شد و از طريق فرهنگ اسلامي به اروپا رسيد. درعيد نوروز (اولين روز سال نو ايراني و جشنواره ملي مردم ايران) و ساير جشن ها در دوره هاي ساسانيان (۲۲۴ ق. م. – ۶۵۱ م.) دف همراه ضيافت ها بوده است. بر اساس تحقيقات انجام شده نيز دف در تلاوت دعاهاي مزدايي (زرتشتي) استفاده مي شده است.
 
اعراب دف و ساير آلات موسيقي خاورميانه را به اسپانيا وارد كردند و اسپانيايي ها دف و ديگر آلات موسيقي (مانند گيتار) را در قرون وسطي اروپا اقتباس و تبليغ كردند. در قرن پانزدهم ، از دف فقط در مراسم صوفيه استفاده مي شد. عثماني ها آن را در قرن هفدهم به اروپا وارد كردند. هنر دف نوازي در كردستان ايران و ساير مناطق ايران با تلاش صوفيان ايراني به اين مرحله والايي  رسيده است. به خصوص در قرن ۲۰ دف همچنان مانند دوران باستان به عنوان بخشي مهم از موسيقي هنر ايراني (موسيقي سنتي يا كلاسيك) محسوب ميشده است.
 
نواختن دف داراي حالت ها يا به عبارتي ريتم هاي مختلفي است، اين حالت ها از استاد به دانشجو منتقل شده و امروزه به عنوان رديف و دستگاه شناخته مي شوند. همانطور كه قبل تر به آن اشاره كرديم، دف از گذشته تا كنون در ايران نقش مهمي در موسيقي داشته و با مذهب در ارتباط بوده است. به همين دليل دف به عنوان سازي عرفاني و معنوي شناخته ميشود.