اموزش موسيقي

و حالا به مشكلي كه بيشتر هارمونيكانوازان مبتدي با آن روبرو هستند، مي پردازيم. ممكن است با وجود نمودار، نواختن هارمونيكا به نظرتان ساده بيايد اما اگر در سازتان بدميد، سه نت بيرون مي آيد!
در اين بخش به نحوه نواختن يك نت مي پردازيم.
متد غنچه كردن لب ها: براي نواختن به اين صورت، ابتدا لبها را شل كنيد. اگر دم يا بازدم كنيد، چندين نت مي شنويد. حالا لبهايتان را به طرف بيرون فشار دهيد، تقريبا طوريكه انگار مي خواهيد كسي را ببوسيد. تمرين كنيد تا زمانيكه بتوانيد يك نت واضح و واحد بنوازيد. حالا در همان حالت بمانيد. شايد نگه داشتن لبها در اطراف هارمونيكا بهتر از گذاشتن آن روي ساز باشد. شايد دور نگه داشتن هارمونيكا كاملا مضحك به نظر برسد، اما روش درست همين است.
ممكن است در وهله اول كار سختي به نظر برسد، اما وقتي لِم آن دستتان آمد (كه زمان زيادي هم طول نمي كشد) متد بسيار كارآمدي خواهد بود.
متد زباني: دهانتان را شل كنيد تا چندين حفره را با هم پوشش دهيد، سپس آن حفره هايي كه نمي خواهيد را با زبان بپوشانيد. اين تكنيك كه اغلب براي نتهاي جدا به كار مي رود به شما اين امكان را مي دهد تا دو نتي كه مستقيما نزديك هم نيستند را با گذاشتن زبان در ميان آنها بنوازيد.
اينكه كدام شيوه را به كار مي بريد، به خودتان بستگي دارد.

اگر در سوراخهاي هارمونيكا فوت كنيد، يكي يكي از چپ به راست نتهاي 1 و 3 و نتهاي آكورد ماژور (يعني C، E، G در كليد C) كه سه بار تكرار مي شود (همچنين يك C بالا در انتها) را مي شنويد. انجام اين كار به تنهايي چيز جالبي از آب در نمي آيد، زيرا تنها يك آكورد است.
به همين دليل است كه نواختن هارمونيكا تركيبي از دم و بازدم ها (كه به آن دمش و مكش هم مي گويند) را مي طلبد. اگر در سوراخ شماره 4 فوت كنيد، صداي نت C را خواهيد شنيد. حالا اگر عمل مكش هوا را انجام دهيد، نت به D تبديل مي شود. دمش در سوراخ بعدي نت E و مكش در آن نت F را به وجود مي آورد. دمش در سوراخ 6 ام، نت G و مكش در آن نت A را ايجاد مي كند. در اين مرحله احتمالا مي توانيد حدس بزنيد اگر در حفره 7 ام فوت كنيد چه نتي اجرا مي شود، نت B درست است؟ اما بايد بگويم كه اينطور نيست و شما صداي نت C را خواهيد شنيد. و با مكش صدا B را مي شنويد. همانطور كه مي بينيد، الگوي مشخصي براي دمش و مكش يك هارمونيكا وجود ندارد. سه حفره عجيب و غريب شماره هاي 2، 7 و 10 هستند كه برخلاف الگوي بالا، با دميدن در آنها نت به جاي اينكه بالا برود، پايين مي آيد.
كمي گيج كننده به نظر مي رسد، نه؟ نمودار بالا چيدمان نت ها را واضح تر نشان مي دهد.

همايون

يكي از دستگاه هاي بسيار غمگين ايراني كه ميزان غمش از آواز دشتي هم بيشتر است دستگاه همايون است. دستگاه همايون از نظر فواصل، دانگ اولش به دستگاه شور نزديك است و از طريق گوشه‌هاي ديگرش امكان پرده‌گرداني به دستگاه‌هاي نوا، سه‌گاه و چهارگاه را نيز فراهم مي‌كند. آواز شوشتري و آواز بيات اصفهان نيز از ملحقات اين دستگاه به‌شمار مي‌آيند.
مهمترين آثار دستگاه همايون

• آلبوم بيداد از محمدرضا شجريان و همچنين
• آلبوم بي‌قرار از شهرام ناظري
• تصنيف سرگشته يا «تو اي پري كجايي» از حسين قوامي
• تصنيف بهار دلنشين از غلامحسين بنان
• تصنيف خزان عشق از غلامحسين بنان
• تصنيف امشب شب مهتابه ساخته علي‌اكبر شيداگام

دستگاه همايون

چهارگاه

دستگاه چهارگاه در رديف موسيقي ايراني صاحب گوشه‌هايي است كه برخي احساس اندوه، برخي حالت وقار و متانت، و برخي حس شادي را به همراه دارند، و از همين رو اين دستگاه براي نشان دادن تمام حالات و احساسات مناسب دانسته شده‌است. دستگاه چهارگاه و دستگاه سه‌گاه با هم «برادر» دانسته مي‌شوند؛ اين به خاطر ارتباط زياد اين دو دستگاه است، چنان كه هر دو تعداد گوشه همنام دارند كه اگرچه در هر دستگاه از گام آن دستگاه تبعيت مي‌كنند اما ملودي مشابهي دارند
مهمترين آثار دستگاه چهارگاه

• آلبوم دستان از محمدرضا شجريان
• آلبوم كنسرت ۷۷ اثر شهرام ناظري و گروه كامكارها
• قطعه سلام صبحگاهي اثر حسن كسائي
• آلبوم نخستين ديدار بامدادي اثر كيهان كلهر
• قطعه دخترك ژوليده از علينقي وزيري
• سرود ايران جوان كه اولين سرود ملي ايران دانسته مي‌شود و توسط موسيو لومر ساخته شده نيز در دستگاه چهارگاه است.

درجات دستگاه چهارگاه

ماهور

ماهور هم همچون دستگاه شور از اهميت زيادي برخوردار است و حس و حال بسيار شاد دارد. اين دستگاه از نظر فواصل با گام بزرگ (ماژور) در موسيقي غربي مطابقت دارد و برخي از موسيقيدانان ريشه اين دستگاه را به اين شباهت نسبت ميدهند. دستگاه ماهور چند گوشه را با دستگاه‌هايي از جمله با راست‌پنجگاه و نوا شريك است. از نظر مد، دستگاه‌هاي ماهور و راست‌پنجگاه به هم شباهت دارند اما ساختار ملوديك اين دو دستگاه است كه آن‌ها را از هم متمايز مي‌كند
مهمترين آثار دستگاه ماهور

• تصنيف مرغ سحر از محمدرضا شجريان
• تصنيف ز من نگارم ساخته درويش‌خان
• تصنيف سپيده از محمدرضا شجريان
• آلبوم سرو چمان از محمدرضا شجريان
• آلبوم يادگار دوست از شهرام ناظري

درجات دستگاه ماهور

نوا

دستگاه شور و نوا از نظر فواصل رابطه تنگاتنگي باهم دارند كه اين مسئله گاها موجب اشتباه در تشخيص اي دو دستگاه ميشود. همچنين نوا با آواز بيات اصفهان رابطه نزديكي دارد.
مهمترين آثار دستگاه نوا

• آلبوم چهره به چهره از محمدرضا شجريان
• آلبوم نوا، مركب‌خواني از پرويز مشكاتيان با آواز شجريان
• آلبوم ني‌نوا از حسين عليزاده
• آلبوم بي تو بسر نمي‌شود از محمدرضا شجريان
• بخشي از آلبوم راز گل از عليرضا افتخاري

درجات دستگاه نوا

شور

دستگاه شور مهمترين دستگاه موسيقي ايراني است. اين اهميت از آن رو است كه منشا چند آواز مهم همچون ابوعطا، بيات ترك، افشاري و دشتي است. در آوازهاي دستگاه شور، نقش نت پايه به درجات ديگري به جز درجه اول گام محول مي‌شود. در واقع وجه تمايز متعلقات شور نسبت به يكديگر، جابه‌جايي نت شاهد و ايست و متغير در روي درجات گام شور است و همچنين دستگاه شور تاثير بسزايي بر دستگاه هاي نوا و سه‌گاه نيز تاثير ميگذارد.

مهمترين آثار دستگاه شور

• آلبوم ياد ايام از محمدرضا شجريان
• آلبوم زيباترين از عليرضا افتخاري
• قطعه مرا عاشق از شهرام ناظري
• قطعه گشته خزان از عليرضا قرباني

گستره دستگاه شور

به عنوان كسي كه در خانه استوديو دارد، مي‌توانيد همه كارهايي كه گفته شد را انجام دهيد تا سريعتر در آوازخواني پيشرفت كنيد. با اين حال هنوز محصول نهايي بستگي در نوع خواندن شما دارد. به غير از توانايي واقعي آوازخواني شما، عامل بزرگ ديگري كه نتيجه را تعيين مي‌كند، تكنيك ميكروفون است.
خوانندگان كه تجربه كمي در پشت ميكروفون دارند، سرشان را مرتب تكان مي‌دهند كه اين مسئله مي‌تواند روي خوب ضبط شدن صدا، تاثير منفي بگذارد.
از طرفي هم خوانندگان ماهر حركات سر هدفمند و آگاهانه‌اي دارند كه به طرز قابل توجهي روي صداي كلي‌شان تاثير مثبت مي‌گذارد.
به عنوان مثال، 4 تكنيك رايجي كه آنها از آن بهره مي برند، عبارتند از:
1-كنترل حجم صدا با فاصله

با نزديكتر شدن به ميكروفون صدايشان را پايين آورده و براي بلندتر كردن صدا از ميكروفون دور مي‌شوند.
آنها افت و خيز صدايشان را با هم برابر كرده و بعدا از ميزان فشرده‌سازي مورد نيازشان به طور قابل توجهي مي‌كاهند.

2-از پاپينگ و سيبلانس خودداري كنيد

با تنطيم زاويه و فاصله از ميكروفون، عملا مي‌توانيد اثرات پاپينگ و سيبلانس را حذف كنيد بدون اينكه نيازي به استفاده از فيلتر پاپ داشته باشيد.

3-استفاده هدفمند از اثر مجاورتي

با نزديك شدن به ميكروفون حين پايين آوردن صدا، مي‌توانيد حس صميميت زيبايي را به لحنتان اضافه كنيد.

4-كنترل صداي تنفس

با هر بار نفس كشيدن، سرتان را به يك طرف ميكروفون ببريد تا از صداي ناخوشايند تنفس كه بعدا بايد ويرايش شود، پيشگيري كنيد.
البته خوانندگان واقعا خوب مي‌دانند چه زماني آگاهانه مقابل ميكروفون نفس بكشند تا جلوه بهتري به صدا بدهند.
در ادامه در مورد چگونگي كمك به خوانندگان در صورتي كه اين مهارتها را قبلا نداشته‌اند، صحبت مي‌كنيم.

در كل خوب آواز خواندن خيلي ربطي به استفاده از تكنيكهاي مختلف ندارد و آنچه بيشتر روي آن تاثير مي‌گذارد پرهيز از مشكلات رايج است.
علي‌الخصوص اين 5 تا:
1-پاپينگ
2-سيبلانس
3-اثر جانبي
4-نويز پا
5-آكوستيك ضعيف اتاق

1-پاپينگ

پاپينگ يكي از عجيب‌ترين چيزها در صداي انسان است. در اين حالت، هنگام تلفظ حروف “P” و “B”، هوا به طور ناگهاني و قوي از دهان خارج مي‌شود.
در گفتگوي عادي متوجه اين مسئله نمي‌شويد اما در ضبط آواز، اين صداي هوا به دياگرام ميكروفون برخورد مي‌كند. ايجاد صدايي نيرومند با فركانس كم به عنوان پاپينگ شناخته مي‌شود.
براي درك بهتر آن، اين تمرين را انجام دهيد:
دستتان را جلوي صورتتان قرار دهيد و اين جملات را تكرار كنيد:
“Peter Piper picked a peck of pickled peppers.”
“Better businesses build big boxes.”
ضربه هوا روي دستتان را حس مي‌كنيد؟ به اين حالت پاپينگ مي‌گويند.
براي پيشگيري از آن، راحت‌ترين روش آواز خواندن مقابل ميكروفون با زاويه‌اي كمي خارج از محور است كه در نتيجه اين دميدن هوا مستقيما به دياگرام برخورد نمي‌كند.
با اين حال از آنجا كه بسياري از خوانندگان نمي‌توانند يا نمي‌خواهند، زحمت تعبيه فيلترهاي پاپ بر دوش مهندسان است.
نحوه كار اين فيلترها به اين صورت است:
1-فيلترهاي پاپ با ايجاد مانع بين خواننده و ميكروفون، مثل يك تور براي گرفتن “آواهاي انفجاري” عمل مي‌كنند. ضمن اينكه به صداهاي ديگر اجازه مي‌دهند به راحتي عبور كنند.
اين مانع به عنوان يك نشانگر فاصله هم عمل مي‌كند و مانع از نزديكتر شدن خواننده مي‌شود. چون ظاهرا اين اتفاق خيلي مي‌افتد!
2-سيبلانس

يكي ديگر از چيزهاي عجيب در صداي انسان، همين سيبلانس است. هنگام تلفظ حروف “S” و “F”، صداي هوا با فركانس بالايي از دهان خارج مي‌شود كه معمولا به سيبلانس شناخته مي‌شود. شايد در مكالمات روزمه متوجه اين مسئله نشويد اما در ضبط صدا وقتي دهانتان درست مقابل ميكروفون قرار مي‌گيرد، اغلب بسيار واضح است.
بياييد يك تمرين ديگر را با هم انجام بدهيم:
با استفاده از ميكروفون همگراساز (چون به سيبلانس حساس‌تر است)، صدايتان را هنگام گفتن اين جمله ضبط كنيد:
“She sells sea shells by the sea shore.”
حالا به صدايتان گوش دهيد و به صداي “S” بيشتر توجه كنيد. آن صداي هيس آزاردهنده را مي‌شنويد؟ اين حالت، سيبلانس است.
براي رفع اين مشكل، شما فقط مي‌توانستيد آن را با ابزارهاي نرم‌افزاري مانند de-essers و كمپرسورهاي چند باندي مخفي كنيد.
اما استراتژي هوشمندانه‌تر اينست كه درست مثل پاپينگ، در زاويه‌اي خارج از محور كه معمولا به رفع اين مشكل كمك مي‌كند، بخوانيد.
اگر اين روش جواب نداد، مي‌توانيد از ترفند مداد استفاده كنيد. همانطور كه در تصوير مي‌بينيد يك مداد را بگيريد و آن را مستقيما مقابل دياگرام ميكروفون قرار داده و با يك كش پلاستيكي محكم ببنديد.

حالا آن صداهاي انفجاري با فركانس بالا به وسيله يك مداد از وسط دو نصف شده و به يك طرف هدايت مي‌شوند. مشكل حل شد!
3-اثر مجاورتي

اين اثر به دليل طراحي ميكروفون‌هاي كارديوئيدي كه الگوي قطبي استاندارد مورد استفاده در آواز است، به وجود مي‌آيد.
هر زمان منبع صوتي در چند اينچي دياگرام قرار بگيرد، ميكروفون براي جبران فركانس، تقويت قابل توجهي در صدا ايجاد مي‌كند. هر چه صدا نزديكتر باشد، اثر قوي‌تر است.
اگرچه وقتي خوانندگان باتجربه هنگام آواز خواندن از آن ناآگاهانه استفاده مي‌كنند، شنيدن آن افزايش فركانس كه مي‌تواند به طور تصادفي ظاهر يا ناپديد شود، بسيار آزاردهنده است. اگر خواننده اين مشكل را دارد، اينطور مي‌تواند آن را برطرف كند:

• از يك فيلتر پاپ براي جلوگيري از نزديك شدن بيش از حد به ميكروفون استفاده كند.
• از ميكروفونهاي چند جهته استفاده كند. اين ميكروفون‌ها به خاطر طراحي كه دارند جلوي اثر مجاورتي را مي‌گيرند.

4-آكوستيك ضعيف اتاق

حقيقت اينست كه اگر اتاقتان به خوبي آكوستيك شده باشد، صداي آواز شما هم جذب خواهد شد. و با در نظر گرفتن محيط آكوستيك مناسب، مي‌توانيد تضمين كنيد كه مكش صوتي استوديوي شما به خوبي صورت مي‌گيرد.
بنابراين اگر هنوز استوديويتان را آكوستيك نكرده‌ايد، آن را در اولويت قرار دهيد. اگر پول يا فضاي كافي براي انجام اين كار نداريد، از روشهاي سنتي استفاده كنيد. فيلترهاي بازتاب‌دهنده مي‌توانند جايگزين ارزان قيمت و مناسبي براي هر فردي باشند كه به دنبال راه ميانبر است. ممكن است آنها راه‌حل اساسي براي گرفتن صدا نباشند، اما هزار بار بهتر از هيچي هستند!
5-نويز پا

همه ما هنگام راه رفتن صداي پاهايمان را به وضوح مي‌شنويم. وقتي خوانندگان پاهايشان را مي‌كوبند، آن لرزشها از پايه ميكروفون بالا رفته و روي ضبط تاثير مي‌گذارند.
راه‌حل معمول براي اين مشكل، افزودن يك ضد شوك است كه با ايزوله‌سازي آكوستيك بين ميكروفون و پايه عمل مي‌كند.
با اين كه بسياري از ميكروفون‌هاي آواز يكي از اين ضد شوك‌ها دارند، اما اگر ميكروفون شما نداشت، بايد يك ضد شوك كه با ميكروفون شما جور باشد، تهيه كنيد چون اكثر ضد شوك‌ها تنها براي كار با يك ميكروفون خاص طراحي شده‌اند.
در گوگل ضد شوكي را جستجو كنيد كه با ميكروفون شما سازگار باشد. اگر بود كه چه بهتر ولي اگر نبود، بايد كلا از يك ميكروفون ديگر استفاده كنيد.

 استفاده از مربي آوازا

غلب خواننده‌هاي موفق در مسير خواننده‌شدن از افرادي بعنوان مربي استفاده كرده‌اند. نبايد تصوركنيد كه افراد ضعيف از مربي آواز استفاده مي‌كنند. حتي مايكل جكسون نيز مربي آواز داشته‌است. نكاتي كه مربي آواز به شما مي‌گويد قطعا در مسير خوانندگي براي شما كارآمد خواهدبود.
 روي تارهاي صوتي خود تمرين كنيد

براي اين كار هزاران روش تمريني وجوددارد. براي مثال مي‌توانيد روي گام تنفسي خود در زمان آوازخواندن تمرين كنيد. همچنين مي‌توانيد روي تحريرهايتان تمرين كنيد. مربي شما بهترين كسي است كه مي‌تواند اين تمرين‌ها را با شما انجام‌دهد.
راحت باشيد

خيلي از خواننده‌ها همواره مي‌ترسند اشتباهي مرتكب‌شوند و يا متن شعر را فراموش‌كنند. اين نگراني‌ها باعث عدم تمركز شما روي آواز مي‌شود. به همين دليل قبل از رفتن روي صحنه بايد كاملا خود را آماده كنيد.
همواره بايد دقت كنيد كه شما نيز انسان هستيد و ممكن است هرلحظه خطايي از شما سر بزند. ذهن خود را آزاد كنيد و با قلب خود آهنگ را بخوانيد. كافي‌است خودتان باشيد، و قطعا اين موضوع باعث به وجد آمدن مخاطبان مي‌شود.

 احساستان را با صدايتان نشان‌ دهيد

به ياد داشته باشيد كه احساس غمگين‌بودن با صداي غمگين متفاوت است. ممكن شما احساس ناراحتي داشته باشيد، اما صدايتان اين موضوع را نشان ندهد. بنابراين بايد يادبگيريد كه چگونه يك آهنگ غمگين را بخوانيد كه اين احساس غم از طريق صدا نيز منتقل‌شود.